Matvalg 2010: Kasting av mat

Vi kastar 330 tusen tonn etande mat i Norge viser undersøkingar som Loop har gjort. Plukk kva som helst av dei modale hjelpeverba: Dette kan-må-bør-skal-vil vi gjere noko med!

Via Twitter har eg oppdag oppfordringa om å blogge for å redde verda... Den oppfordringa gjekk rett heim her i huset, gitt. Tema for Matvalg 2010 januar er: "Hvordan kan vi redusere mengden mat som kastes?" 

Kjøp mindre mat

Det viktigaste ein gjer for å kaste mindre mat, er å kjøpe mindre. Ein kjøper mindre mat ganske enkelt ved å planleggje meir. Slik planlegging er tema for artiklar i mangslags aviser og ukeblad for tida; matplan for heile uka, ein handledag i uka og slik bortetter. Det er eit spørsmål om tid, ja. Men det er først og fremst eit spørsmål kor mykje tid ein sparar når ein har planlagt godt.

Å lage ein matplan kan vere rein underhaldning i hushald med fleire enn eit menneske. Korfor ikkje trekk lapp om kva som skal vere middagen på mandag - onsdag - fredag...? Om alle må skrive ein fiskerett, ei suppe, ein favorittrett og slik bortetter, så skulle det gå å ivareta eit sunt kosthold sjølv om tilfeldigheitene får rå.

Eit anna middel mot å kjøpe inn for mykje mat, er å motstå hamstertrangen. Mat er billig i Norge (åjoda!). Det er ingen grunn til å hamstre 20 kilo kjøttpølse sjølv om den er sett ned med fem kroner...

Utnytt maten betre

Men når vi først har (mykje) mat i huset, så gjeld det å utnytte maten. Ein tredel av den etande maten vi kastar, er frukt og grønt. Kanskje kunne eg nøye meg med dette eine knepet: Kok kraft. Kraft er lurt. Det har eg skrive om før her. Kraft kan du koke av nær sagt kva som helst. Rekeskalet, rotgrønnsakene, kjøttdeigen osv. Har du noko i kjøleskapet som held på å bli for gammalt, kok kraft! Eit beslekta knep er å lage suppe. Ein kan koke suppe av det meste, til og med av spiker har eg høyrt. Google ingrediensane dine + suppe, og simsalabim så har du middag.

Det mest sjølvsagte rådet for å utnytte maten betre til slutt: Bruk frysaren. Ein kan fryse slantar av vin, saus og suppe. Frukt deler eg opp i bitar som eg tar opp og brukar til smoothie. Ost og kjøttpålegg er glimrande å fryse og ta opp til pizza. Mjølk og fløyte som held på å gå ut av dato, fortener forlenga liv i frysaren, det er kjekt å ta opp når du skal bake. Har det gått ut på dato? Frys del likevel, det kan godt brukast i vaflar for eksempel. Egg kan også frysast; eggekvitar kan frysast som dei er, er plommen med, så visp egga lett saman. Eg frys stort og smått og merkar med namn og dato, og mange gonger har eg vore glad for akkurat den lille resten eg hadde i frysaren. Det er jo dumt å måtte opne ei heil flaske kvitvin om du berre skal ha ein desiliter til risottoen?

Det blir ofte restar av mat. Det finst forskjellige sider på nettet som gir tips om restemat, denne hos Grønn Hverdag for eksempel. Restar kan vere det tristaste i heile verda. Men om ein brukar ein rest til noko heilt anna enn det den er rest av, så er det ikkje sikkert at ein kjenner igjen resten ein gong. Eg vil vel seie det så sterkt som at det er ikkje lov å kaste fisk (sjølv om EU har drive med utkast av fisk i mange år), for fisk kan ein alltid lage fiskegrateng av.

Skit i best-før 
(eller: stol på deg sjølv)

Det er mangslags forvirring rundt dette med matmerking. (Eg skal komme tilbake til den nye datomerkinga av fisk i eit eige innlegg.) Forskjellen på best-før og minst-holdbar-til er sånn høveleg greitt forklart her. Ja, vi skal vere forsiktige med lett-bederveleg mat, men det meste av maten er ikkje lett-bederveleg! Eg trur eg seier det slik: Skit i at det står ein dato med best-før på påleggespakken i kjøleskapet. Stol på din eigen fornuft, og lukt og smak på maten før du kastar han. Egg kan halde seg mykje lenger enn datoen, det samme gjer pasteuriserte mjølkeprodukt, og no er det vel nesten semje om at vakumpakka kjøtt er best etter best-før datoen...

Du kjenner det på lukta når noko er skjemt eller held på å skjemmest. Er det før datoen, og det luktar skjemt, så ta for all del varen tilbake til butikken og klag. Kyllingfilet for eksempel...skrekk og gru. Kyllingfilet kan lukte svovel og develskap, og det er slett ikkje alltid at datoen gir deg varsel om det! Du treng med andre ord fornuften din når du har med mat å gjere.

Dette vart kanskje litt mange ting på ein gong? Når alt kjem til alt, så er det så enkelt som dette:

Om du i staden for å kaste maten, tar vare på ein slant eller to på rett måte, så kan du lage nydeleg smoothie og kjempegod suppe - (nesten) heilt gratis! Fint for deg, fint for miljøet :-)